روحانیان « آیت اللهی » مکلٌا از بیداد رضا شاهی در یزد (2)

آقا سید محمد آیت اللهی – بازرگان

آقا سید محمدبن آقا سیٌد محمد صادق بن آقا سید رضا بن آقا سید حسن بن آقا سید محمد بن آقا سید جعفربن  آقا سید ابراهیم ، از احفاد شاه چراغ شیراز و از سادات موسوی ، متولد 1286 (1) هجری خورشیدی گرچه تا حوالی 25 سالگی معمم و ملبس به لباس روحانیت بوده اند ؛ و تحصیلاتی بسیار مترقی در حوزه ی علمیه خان یزد داشته اند ؛ شاید چون پدر و پدر جدٌ خود که هردو اصولا" بازرگان بوده اند ؛ گرایشی به مرجعیت دینیِ مردم بودن و تبلیغ و وعظ و خطابه نداشته اند ؛ و در حوزه مذهب از تجدد گرا ترین و شاید تجدد گراترین حوزویان یزد بوده اند (2) .

در حوزه فعالیت های اجتماعی از فعٌال ترین و خیٌر ترین ، در حوزه فعالیت های اداری از پاکدست ترین ، و در حوزه فعالیتهای اقتصادی یکی از امانتدارترین و موفق ترین بازرگانان اخلاقی یزد بوده اند .

گفته می شد که ایشان قریب الاجتهاد بوده اند (3) ؛ و فراست و زیرکی ایشان در علوم دینی به حدٌی بوده است که کمتر طلبه ای طرف مقابل بحث های متداول در حوزه علمیه در برابر ایشان می شده است ؛ و حتی درحوالی  1330 - 1340 که ایشان همچنان مشتاق بحث دینی با سایر حوزویان بوده اند به ندرت روحانی ئی تاب بحث با ایشان را می آورده است ؛ اکثرا" از بحث با ایشان اجتناب کرده ایشان را منور الفکر معرفی می کرده اند .

با این وجود ایشان که از حوالی 1305 هجری خورشیدی در عنفوان جوانی پدر ارجمند خود را از دست داده و عملا" تکفل برادران و خواهران خردسال خود را داشته اند ؛ عامل اصلی انتخاب رشته حقوق ، در دانشگاه ، و انهم با گرایشاتی کاملا" اسلامی برای دوبرادر کوچکتر خود ، آقا سید علی و آقا سید احمد ، گردیده اند .

ایشان علاوه بر نزدیکان خود ، سبب اشتغال لااقل بیست سی نفر از اعضاء اصلی و وابسته دودمان آیت اللهی یزدی ، وابستگان دودمان و غیر از ایشان گردیده اند . و خود با وجود آنکه ، ازجمله بین 1320 – 1325 می توانسته اند به مقام های عالی اداری ، به خصوص در شرکت های دولتی ، در یزد برسند با حفظ پاکدستی لازم مشاغل آزاد و در واقع تجارت ( در حوزه ی پارچه – فرش – ادویه و چای -  قند و شکر و.... لاستیک اتوموبیل ) را ترجیح داده اند .

فرزندان ایشان نیز تقریبا" به تمامی و در مکتب ایشان ، مردمدوست ، مردمدار و از نخبگان سطح خود ( در بازرگانی – خلبانی – مهندسی و معماری و ... ) بشمار می روند .

 (1) ایشان سه – چهار سال از پدر نگارنده ی این سطور بزرگتر و به این اعتبار متولد حوالی 1281 – 1282 هجری خورشیدی بوده اند ...

(2) جلساتی مداوم از زمان قیام ملٌی وجود داشته است که از جمله ی اعضای اصلی آن آقا سید علیمحمد وزیری – آقای افصح زاده – آقا سیدمحمد آیت اللهی ( مگر در زمانی که در اصفهان سکونت داشته اند ) – آقا میرزا جواد آیت اللهی – احمد آقا علیین ( بازرگان ) – آقا میرزا محمد آیت اللهی ( در سالهائی که در یزد سکونت داشته اند ) – آقا جعفر آقا آیت اللهی – و.... بوده اند ؛ که حتی گاه آقا سید علی اکبر موسوی و آقا ابوالحسن حائری زاده ، سیاستمداران مشهور آن زمان در ایران ، زمانی که به یزد می آمده اند در آن شرکت می کرده اند . این جلسه که در حوالی 1330 به میهمانی ناهار دوره ای بین آقا سید محمد – آقا میرزا جواد – احمد آقا و آقا جعفر آقا و گاه نفراتی دیگر منحصر شده بود را به یاد می آورم و محبٌت بسیار زیاد ایشان را که تصوٌر میکردم لابد خود فرزندی ندارند ....

(3) آقا سید محمد آیت اللهی پس از فروپاشی حوزه علمیه یزد و ازدواج با خانم کوچکزاده ، بین 1315 و 1320 ؟ در اصفهان ساکن و شاغل بوده اند و احتمالا" چون بسیاری از اعضاء دودمان آیت اللهی یزدی از آقا سید ابوالحسن اصفهانی جواز اجتهاد داشته اند ؟ . البته ایشان در پی جواز نبوده اند و بفرض کسب جواز هم آنروزها مجوز اجتهاد چون امروز یک ملاک بزرگ روحانیت محسوب نمی شده است .